کرمان امین- محسن قائمی؛ مدتی است در شبکه سوم سیما شب‌های آخر هفته مسابقه‌ای تحت عنوان «برنده باش» پخش می‌شود. مسابقه‌ای با اجرای سوپراستار نام‌آشنای سینما «محمدرضا گلزار» و جایزه اغواکننده صد میلیونی (تا هفته قبل دویست میلیونی!). درباره این برنامه و حواشی آن چند نکته قابل تأمل است
برنده باش یک مسابقه علمی – تخصصی یا یک مسابقه مفرح و سرگرم کننده؟! واقعیت این است که بُعد سرگرمی این مسابقه بسیار بیشتر است از بُعد علمی آن. در مسابقه پانزده سوال پرسیده می‌شود و به ازای هر سوال مبلغی به شرکت‌کننده تعلق می‌گیرد و در نهایت پاسخ به پرسش پانزدهم یعنی کسب صد میلیون تومان پول. اما سوالات اطلاعات عمومی فرد را مورد سنجش قرار می‌دهند و این عمومی بودن اطلاعات جای تأمل دارد.
شما می‌توانید یک پزشک، استاد دانشگاه، وکیل، پژوهشگر و… باشید و در تخصص‌تان به سوالات زیادی جواب دهید اما از اطلاعات عمومی خوبی بهره‌مند نباشید. مثلاً ممکن است فردی «کمدی الهی» دانته را خوانده باشد اما نداند که دانته اهل «ایتالیا» است. (چه نیازی است که بداند؟) در «برنده باش» این فرد برنده نیست، بلکه کسی برنده است که از اهل ایتالیا بودن دانته باخبر است حتی اگر کمدی الهی را نخوانده باشد. ممکن است شما سخت‌ترین مسائل فیزیک را بتوانید حل کنید اما خبر نداشته باشید که کلیله و دمنه را چه کسی به نظم سروده است. در واقع «اطلاعات عمومی» به سواد فرد کاری ندارد.
اقیانوسی با عمق یک سانتی متر
می‌خواهم از همان اصطلاح کلیشه‌ایِ اقیانوسی با عمق یک سانتی‌متر استفاده کنم؛ در برنده باش کسی برنده است که از همه چیز اندکی اطلاعات حاشیه‌ای داشته باشد. نکته مهم این است که در فضای کنونی اقیانوسی با یک سانتی‌متر شدن چندان کار سختی نیست. در این مسابقه کسی که با سوادتر است موفق نیست بلکه کسی که وبگرد حرفه‌ای باشد، خبرخوان خوبی باشد، تلویزیون زیاد ببیند، خوب تست بزند و… موفق خواهد بود. برنده باش باعث می‌شود که مطالعه این افراد هم محدود شود به کتاب‌های آمادگی در آزمون‌های استخدامی و… . اگر کسی روان‌شناسی هیلگارد یا لذات فلسفه یا کلیله و دمنه خوانده باشد آن‌چنان در این مسابقه به کارش نخواهد آمد.
اصل حرف
همه آن‌چه که تا به حال گفتم توضیحِ واضحات بود. اشکالی هم ندارد یک مسابقه مفرح از اطلاعات عمومی مردم بپرسد و جایزه میلیونی بدهد. مشکل این جاست که جناب گلزار هر دفعه ادعا می‌کند که در حال بالا بردن سطح مطالعه مردم است. از شرکت‌کنندگان می‌پرسد سطح مطالعه‌شان چقدر است و بعد از شرکت در برنامه چقدر شده؟ این مثل آن است که تعداد بیکاران یک جامعه زیاد باشد برای حل این مشکل تعریف کار را عوض کنند تا کسان بیشتری کاردار محسوب شوند. سطح مطالعه ما پایین است اما با خواندن کتاب‌های اطلاعات عمومی، فال حافظ و… این معضل از شکلی به شکل دیگر تغییر خواهد یافت و کمکی به فرهنگ ما نخواهد کرد.
نکته مهم دیگر این‌که در برنده باش همین اتفاق هم نمی‌افتد در واقع این گونه که شرکت‌کنندگان اعتراف می‌کنند روزها پای اپلیکشین برنده باش در حال تست زنی سوالات هستند، مشخص است که همان اطلاعات عمومی سطحی هم نیاز نیست و فقط باید تا می‌توانی تست بخری و بزنی؛ تا در کمیت بالا، بالاخره امتیازت از سایر رقبا بیشتر شود و به دور نهایی مسابقه راه پیدا کنی. بله جناب گلزار، مسابقه شما هم مثل فیلم‌هایتان سرگرمی خوبی است اما با ادعای خدمت به فرهنگ کتابخوانی و بالا بردن سرانه مطالعه، اقیانوس‌ها فاصله دارید.
